Yara İyileşmesini Etkileyen Faktörler

Yara iyileşmesi, çeşitli sistemik ve lokal faktörlerden etkilenir. Bu faktörlerin varlığı, yaranın iyileşme sürecini geciktirebilir ya da yara izinin kalitesini olumsuz etkileyebilir.

İleri Yaş

Yaşlanmanın yara iyileşmesini geciktirdiği veya bozduğu sıkça dile getirilse de, bu konuda çelişkili çalışma sonuçları mevcuttur. Ancak yaşla birlikte yara bölgesinde non-kollajenöz protein birikiminin azalması, yaşlı bireylerde skar dokusunun mekanik özelliklerinin bozulmasına neden olabilir.

Hipoksi, Anemi ve Hipoperfüzyon

Fibroplazi süreci hipoksi ile bozulabilir; çünkü kollajen sentezindeki hidroksilasyon basamakları oksijene bağımlıdır. Lokal oksijen dağılımını etkileyen her faktör hipoperfüzyona yol açar. Kapiller vazokonstriksiyon ise sıvı dengesi, vücut ısısı ve postoperatif ağrı ile tetiklenen sempatetik aktiviteye duyarlıdır. Bu faktörlerin kontrolü, yara enfeksiyonlarını önlemede kritik öneme sahiptir. Hafif-orta anemilerde hematokrit değeri %15’in altına düşmediği sürece yara oksijenlenmesi ve kollajen üretimi olumsuz etkilenmez.

Steroidler ve Kemoterapötik İlaçlar

Glukokortikoidlerin uzun süreli ve yüksek dozda kullanımı kollajen sentezini ve yara dayanıklılığını azaltır. Ayrıca inflamatuar evreyi ve lizozomal enzim salınımını baskılar. Epitelizasyon ve kontraksiyon süreci de baskılandığı için enfeksiyon riski artar. Kemoterapötik antimetabolit ilaçlar hücre çoğalmasını, DNA ve protein sentezini inhibe ederek iyileşmeyi geciktirir. Bu ilaçların damar dışına sızması (ekstravazasyon), doku nekrozu ve uzun süren ülserasyonlara neden olabilir.

Metabolik Bozukluklar

Diyabet, yara enfeksiyonu ve yetersiz iyileşmenin en yaygın nedenidir. Kontrolsüz diyabette inflamasyon, anjiyogenez ve kollajen üretimi azalır. İleri evrelerdeki vasküler bozukluklar lokal hipoksemiye yol açar. Üremi de benzer şekilde yara iyileşmesini bozar. Kollajen sentezinin azalması ve düşük doku dayanıklılığı ile ilişkilidir. Ayrıca obezite de yara iyileşmesini doğrudan olumsuz etkiler.

Beslenme

Yetersiz beslenme ve vitamin eksiklikleri yara iyileşmesini pek çok açıdan etkiler. Özellikle C vitamini eksikliği, kollajen sentezi ve çapraz bağlanmada yetersizliğe neden olur. A vitamini, lizozomal membranların geçirgenliğini artırarak inflamatuar yanıtı ve makrofaj aktivitesini destekler. Bu da kollajen üretimini teşvik eder. Çinko ise yara iyileşmesinde görevli birçok enzimin kofaktörüdür ve yara onarımı açısından kritik önemdedir.

Enfeksiyon

Yara bölgesi enfeksiyonları iyileşmeyi belirgin şekilde geciktirir. En sık izole edilen patojenler arasında Stafilokoklar, koagülaz negatif Streptokoklar ve Escherichia coli yer alır.

Dr. Fatma Yıldız – Ankara Life Polikliniği